— Дәўирхан көзиңди аш!

— Ағасы-аў, қорқыта бермеши! Не болды саған?!

— Аға! Аға деймен!

Қулағыма сондай даўыслар емески еситиледи. Бирақ қаяқтан шығып атырғанын билмеймен. Көзимди ашқым келеди, ашалмайман. Қыялыма суўдың астында жүргендеймен. Ҳәмме жақ гүңгирт. Әллен ўақытлары барып өзиме келе басладым.

Қарасам тас төбемде еки доктор, оң жағымда балам, сол жағымда ҳаялым. Олар мениң көзимди ашқанымды көрип қуўанып қоя берди.

— Я алла, балаларының несийбесине қудайтаала қайттан берди ғой, — деди ҳаялым, жағасына түпирип.

— Аға, мен ғо, — деп балам қолтығыма кирип атыр.

Доктор оларды сыртқа шығарып жиберип, мени палатаға алып киргизди. Мен еле әўере-сарсаңман. Бул жерлерге қалай келип қалдым? Не болды? Неден басланды? Мениң бундай талма кеселим жоқ еди ғой? — деймен өзимше. О-о, жаңа есиме түсти. Бул кеше-бүгин пайда болған аўырыў емес, буннан бир жыл бурын бир аўыз қәтере себепли мойныма илинген тәшўиш еди.

Аўылымызда Жарылқаған деген жасы үлкен бар еди.

Сол бир күни кешлетип бизиң үйге келди.

— Дәўирхан иним, көп иркилмеймен, деди дәстурханнан нан аўыз тийип. — Кишкентай бир жумысым бар, соны питирерме екенсең деп келдим.

— Қолымнан келетуғын жумыс болса питирейин аға.

— Қолыңнан келеди. Бизиң Алымбайды бир муғаллим имтиханнан еки қойып сабақтан шығарып жиберипти. Жети қыздың ишинде еркелеп өскен бир бала еди, кеше үйге барды, аўқат та жемейди, шай да ишпейди, туңжырайды да отырады. Ақыры, шыдамай саған келдим, қосшым.

— Ол муғаллимди мен таныйма екенмен?

— Таныйсаң. Жумагүл деген келиншек, сизлердиң ояқ-буяғыңызда қоңсы қусайды.

Ырасында да, ол бизлер менен үш-төрт жай былайырақта туратуғын қоңсы еди. Жасы үлкенниң сөзин қыймай, бардым.

— Дәўирхан аға, мен ол баланы оқыўдан улыўма шығарып жибермекши едим, — деди ол маған. — Мен оған муғаллим емес, тап жеңгесиндеймен, уялмай ойнағысы келеди. — Үшинши парға кирип, журналды барлайын деп жаңа отырғаным, өкшем муздай болып кетти. Не нәрсе екен деп қарасам, рәпийдадай бир тасбақа аяғымды жалап тур. Шоршып кеттим. Нашар балларды өзиңиз билесиз, тышқаннан, қурбақадан, жыланнан зәрреси қалмайды.

— Ким әкелди буны! — деп бақырсам жаңағы бала тартынбастан:

— Мен әкелдим муғаллим, бул мениң меншик тасбақам, — дейди.

— Неде болса енди сиз келдиниз, кеширим бермеске илаж қанша? — деди пәсине қайтып. — Лекин сизге айтажақ бир жумысым бар еди, егер қыйланбасаңыз?

— Неге қыйланамыз? Адам күни адам менен деген...

— Телефонға арза берип қойғаныма бес жыл болды, сирә бир сәти түспейди. Сиздеги шешемниң ағасы сол жерде басшы жумысларда ислейди екен. Келистирип берсе анаў-мынаўсынан қашпас едик...

Бир адам жумысыңды питирип атырса, оның қайтарып салған жумысы ушын, «анаў-мынаўсы» деген гәп болыўы мүмкин бе? Бир тийинсиз тез күн ишинде телефон қурғызып беретуғың болып, табанлы түрде ўәде бердим.

Аўылдан келген жасы үлкен төбеси көкке жетип қайтты. Оның есесине ҳаялдың қабағы муштай болды.

— Бизиң төркинде не болып не қойып атырғаны менен исиң жоқ. Ағамның ол жерден шығып кеткенине бир ярым ай болды, сен болсаң атын сатып, ўәде етип қайтып жүрсең.

— Енди не қыламыз?

— Билмеймен!

Өлимнен уят күшли. Лебизимди шаймаламайман деп қайнағамыздың үйине бардым.

— Бундай жумысты өзим ислеп жүргенде айтыўың керек еди, — деди ол да назырқаныңқырап. — Мейли, енди бирге барамыз, сөйерде не дегенин еситерсең. Айтпақшы қырқыншы автокәрхананың директорып таныйсаң ба?

— Өзин танымайман, бирақ ҳаялы бизлерде ислейди.

— Ҳаялын танысаң болды ғо. Соның автокәрханасында таза «Супер МАЗ» автомашинасы бар екен, арендаға береди дейди. Бизиң Өткирбайға сөйлесип берсеш. Анаў-мынаў тәметсе берермиз, әйтеўир...

«Қудай жоқ, пайғамбар жоқ» белбуўардай ўәдени берип салдым. Еплеп мениң алдыма түсип, қәтереге барса болар.

— Мынаў бизиң күйеў бала, — деди байланыс тармағының тазадан болған баслығына таныстырып. Қудайға шүкир усы қараған елатта абыройы жаман емес. Анаў-мынаў жумысың болса питиреди. Тек буның қоңсысының үйине телефон қурғызып берсеңиз болды.

Мениң бахтыма бизиң көшедеги гөш-сүт өнимлери басқармасының кеңсеси жабылып, бирден жети точканы қайтарып тапсырып атыр екен. Лекин, таза баслық оның қәдирин түсирмеди.

— Сиз келдиңиз, онда илаж жоқ, — деди бизиң қайнағаға, — Лекин жаңағы гәпиңиз ырас болса, инимизге бир жумыс саламыз.

— Сала берин. Жыланның таңлай тисин әпер десең де әпереди.

— Бала-шағаны санаторияға жибермекши едим. Ендиги айдың бесине жоллама да таўып қойыппан. Соған бир жерден азы-кем пул өткизип бериўи керек.

— Өткереди! Бизиң Дәўекеңниң мәкеме басшы яр дослары көп. Бир аўыз гәпи.

Қайнағам мен ушын ўәдени үйип-төгип таслады.

Арадан бир ай өтти. Қонсымыз телефонлы болды, Жарылқаған ағаның ерке баласы пәтиңкесиниң сирисинен басып, колледжде оқып атыр. Ал, мен болсам мойныма минген қәтерелердиң изинде еле жүрмен.

Өткирбайға арендаға МАЗ беретуғын директордың ҳаялы жерге түсип кеткен орамалын пул бермесең еңкейип алмайтуғын қыйлынан еди.

— Қәйним, питпейтуғын жумыс жоқ, — деди айтқаннан-ақ. «Қалаўын тапсаң қар жанар» деген, оны сизиң айтыўыңыз, бизиң питкериўимиз биледи.

Басыңды аўыртып не қылайын, Өткирбайдың МАЗ миниўи, бизге сол автокәрхананың директорының қызы ушын медсестралық бир орын таўып бериўге түсти. Бул қәтерени байланыс тармағы баслығының ҳаялына санатория ушын пул өткерип бериў менен бирге алып бардым. Бармаған есигим, кирмеген тесигим қалмады. Жумыста да азанғы ўақытта бир көринемен, кейин бизди излеген адам таппайды.

Өлдим азарда, қаланың туў сыртындағы тасланды суўларды тазалайтуғын бир мәкемениң директоры санаторияға жоллама ушын пул өткериўге келисим берди. Әлбетте, оған бир өзим барғаным жоқ, коңсымыз Мәдирейимниң бөлеси екен ол маған гараждың ултанын сыбаў ушын бир машина бетон, төбесине қуйыўға бир доғалақ битум таўып бериў шәртин қойып қәтереге баратуғын болды.

Келисим бердим. Жолламаға пул өткерип беретуғын директор да қарап қалған жоқ.

— Бундай қайырқомлыкты адамның адамы ислейди, — деди ол маған. — Тап мына Мәкең келген соң қыймай отырман. Сонда да сизге бир жумыс айтайын, өйтпесек сонша пулдың обалы да барды. Базаркомды таныйтуғын шығарсаң?!...

— Таныўым керек.

— Сол базаркомға барып бизиң ҳаялдың инилерине бир коммерциялық дүкан, бир гөш ларек қойыўға орын алып бересең.

— Болады әперейик.

Шынжырма шынжыр қәтере көбейип кетти. Базарком өзиниң балдызына балалар бақшасының баслығы ўазыйпасын алып бериўди, Өткирбайға МАЗ беретуғын автокәрхана директорының қызын жумысқа алған бас врач өзиниң қызын контракт пенен институтқа киргизиўди, институт ректоры жақын районнан студентлер егин егип тәрбиялаў ушын 60 гектар жер алып бериўди, жер беретуғын колхоздың баслығы Белоруссиядан бир экскаватор алдырып бериўди өтиниш етти. Енди ойлап көрсем, усы экскаваторды айтқан ўақытлары таслаған екенмен...

Емлеўханада бир жети күн жатып өзиме келдим.

— Дәўирхан аға, енди қайтып аўырмаң, — деди бас врач мени дәрўазаға дейин шығарып салып. — Деген менен ҳәзирги медицинаның аўҳалын билесиз, өзиңиздей азаматлардан жәрдем сорамасаң болмайды.

— Басланды! — дедим ишимнен. Аяқ қолыма қалтыратпа тийе баслады.

— Тезирек айтың, қандай жәрдем керек?

— Жәрдем болғанда ат-түйе емес ғой. Жора-жолдасларыңызға бир аўыз айтсаңыз питиреди. Еки жүз метр траншея бар еди, көмилетуғын. Соған бир бульдозер...

Аржағы есимде жоқ. Көзимди ашсам, бурынғы палатамда жатырған екенмен.

— Dáwirxan kózińdi ash!

— Aǵası-aw, qorqıta bermeshi! Ne boldı saǵan?!

— Aǵa! Aǵa deymen!

Qulaǵıma sonday dawıslar emeski esitiledi. Biraq qayaqtan shıǵıp atırǵanın bilmeymen. Kózimdi ashqım keledi, ashalmayman. Qıyalıma suwdıń astında júrgendeymen. Hámme jaq gúńgirt. Állen waqıtları barıp ózime kele basladım.

Qarasam tas tóbemde eki doktor, oń jaǵımda balam, sol jaǵımda hayalım. Olar meniń kózimdi ashqanımdı kórip quwanıp qoya berdi.

— Ya alla, balalarınıń nesiybesine qudaytaala qayttan berdi ǵoy, — dedi hayalım, jaǵasına túpirip.

— Aǵa, men ǵo, — dep balam qoltıǵıma kirip atır.

Doktor olardı sırtqa shıǵarıp jiberip, meni palataǵa alıp kirgizdi. Men ele áwere-sarsańman. Bul jerlerge qalay kelip qaldım? Ne boldı? Neden baslandı? Meniń bunday talma keselim joq edi ǵoy? — deymen ózimshe. O-o, jańa esime tústi. Bul keshe-búgin payda bolǵan awırıw emes, bunnan bir jıl burın bir awız qátere sebepli moynıma ilingen táshwish edi.

Awılımızda Jarılqaǵan degen jası úlken bar edi.

Sol bir kúni keshletip biziń úyge keldi.

— Dáwirxan inim, kóp irkilmeymen, dedi dásturxannan nan awız tiyip. — Kishkentay bir jumısım bar, sonı pitirerme ekenseń dep keldim.

— Qolımnan keletuǵın jumıs bolsa pitireyin aǵa.

— Qolıńnan keledi. Biziń Alımbaydı bir muǵallim imtixannan eki qoyıp sabaqtan shıǵarıp jiberipti. Jeti qızdıń ishinde erkelep ósken bir bala edi, keshe úyge bardı, awqat ta jemeydi, shay da ishpeydi, tuńjıraydı da otıradı. Aqırı, shıdamay saǵan keldim, qosshım.

— Ol muǵallimdi men tanıyma ekenmen?

— Tanıysań. Jumagúl degen kelinshek, sizlerdiń oyaq-buyaǵıńızda qońsı qusaydı.

Irasında da, ol bizler menen úsh-tórt jay bılayıraqta turatuǵın qońsı edi. Jası úlkenniń sózin qıymay, bardım.

— Dáwirxan aǵa, men ol balanı oqıwdan ulıwma shıǵarıp jibermekshi edim, — dedi ol maǵan. — Men oǵan muǵallim emes, tap jeńgesindeymen, uyalmay oynaǵısı keledi. — Úshinshi parǵa kirip, jurnaldı barlayın dep jańa otırǵanım, ókshem muzday bolıp ketti. Ne nárse eken dep qarasam, rápiydaday bir tasbaqa ayaǵımdı jalap tur. Shorshıp kettim. Nashar ballardı ózińiz bilesiz, tıshqannan, qurbaqadan, jılannan zárresi qalmaydı.

— Kim ákeldi bunı! — dep baqırsam jańaǵı bala tartınbastan:

— Men ákeldim muǵallim, bul meniń menshik tasbaqam, — deydi.

— Nede bolsa endi siz keldiniz, keshirim bermeske ilaj qansha? — dedi pásine qaytıp. — Lekin sizge aytajaq bir jumısım bar edi, eger qıylanbasańız?

— Nege qıylanamız? Adam kúni adam menen degen...

— Telefonǵa arza berip qoyǵanıma bes jıl boldı, sirá bir sáti túspeydi. Sizdegi sheshemniń aǵası sol jerde basshı jumıslarda isleydi eken. Kelistirip berse anaw-mınawsınan qashpas edik...

Bir adam jumısıńdı pitirip atırsa, onıń qaytarıp salǵan jumısı ushın, «anaw-mınawsı» degen gáp bolıwı múmkin be? Bir tiyinsiz tez kún ishinde telefon qurǵızıp beretuǵıń bolıp, tabanlı túrde wáde berdim.

Awıldan kelgen jası úlken tóbesi kókke jetip qayttı. Onıń esesine hayaldıń qabaǵı mushtay boldı.

— Biziń tórkinde ne bolıp ne qoyıp atırǵanı menen isiń joq. Aǵamnıń ol jerden shıǵıp ketkenine bir yarım ay boldı, sen bolsań atın satıp, wáde etip qaytıp júrseń.

— Endi ne qılamız?

— Bilmeymen!

Ólimnen uyat kúshli. Lebizimdi shaymalamayman dep qaynaǵamızdıń úyine bardım.

— Bunday jumıstı ózim islep júrgende aytıwıń kerek edi, — dedi ol da nazırqanıńqırap. — Meyli, endi birge baramız, sóyerde ne degenin esiterseń. Aytpaqshı qırqınshı avtokárxananıń direktorıp tanıysań ba?

— Ózin tanımayman, biraq hayalı bizlerde isleydi.

— Hayalın tanısań boldı ǵo. Sonıń avtokárxanasında taza «Super MAZ» avtomashinası bar eken, arendaǵa beredi deydi. Biziń Ótkirbayǵa sóylesip bersesh. Anaw-mınaw támetse berermiz, áytewir...

«Quday joq, payǵambar joq» belbuwarday wádeni berip saldım. Eplep meniń aldıma túsip, qáterege barsa bolar.

— Mınaw biziń kúyew bala, — dedi baylanıs tarmaǵınıń tazadan bolǵan baslıǵına tanıstırıp. Qudayǵa shúkir usı qaraǵan elatta abıroyı jaman emes. Anaw-mınaw jumısıń bolsa pitiredi. Tek bunıń qońsısınıń úyine telefon qurǵızıp berseńiz boldı.

Meniń baxtıma biziń kóshedegi gósh-sút ónimleri basqarmasınıń keńsesi jabılıp, birden jeti tochkanı qaytarıp tapsırıp atır eken. Lekin, taza baslıq onıń qádirin túsirmedi.

— Siz keldińiz, onda ilaj joq, — dedi biziń qaynaǵaǵa, — Lekin jańaǵı gápińiz ıras bolsa, inimizge bir jumıs salamız.

— Sala berin. Jılannıń tańlay tisin áper deseń de áperedi.

— Bala-shaǵanı sanatoriyaǵa jibermekshi edim. Endigi aydıń besine jollama da tawıp qoyıppan. Soǵan bir jerden azı-kem pul ótkizip beriwi kerek.

— Ótkeredi! Biziń Dáwekeńniń mákeme basshı yar dosları kóp. Bir awız gápi.

Qaynaǵam men ushın wádeni úyip-tógip tasladı.

Aradan bir ay ótti. Qonsımız telefonlı boldı, Jarılqaǵan aǵanıń erke balası pátińkesiniń sirisinen basıp, kolledjde oqıp atır. Al, men bolsam moynıma mingen qáterelerdiń izinde ele júrmen.

Ótkirbayǵa arendaǵa MAZ beretuǵın direktordıń hayalı jerge túsip ketken oramalın pul bermeseń eńkeyip almaytuǵın qıylınan edi.

— Qáynim, pitpeytuǵın jumıs joq, — dedi aytqannan-aq. «Qalawın tapsań qar janar» degen, onı siziń aytıwıńız, biziń pitkeriwimiz biledi.

Basıńdı awırtıp ne qılayın, Ótkirbaydıń MAZ miniwi, bizge sol avtokárxananıń direktorınıń qızı ushın medsestralıq bir orın tawıp beriwge tústi. Bul qátereni baylanıs tarmaǵı baslıǵınıń hayalına sanatoriya ushın pul ótkerip beriw menen birge alıp bardım. Barmaǵan esigim, kirmegen tesigim qalmadı. Jumısta da azanǵı waqıtta bir kórinemen, keyin bizdi izlegen adam tappaydı.

Óldim azarda, qalanıń tuw sırtındaǵı taslandı suwlardı tazalaytuǵın bir mákemeniń direktorı sanatoriyaǵa jollama ushın pul ótkeriwge kelisim berdi. Álbette, oǵan bir ózim barǵanım joq, końsımız Mádireyimniń bólesi eken ol maǵan garajdıń ultanın sıbaw ushın bir mashina beton, tóbesine quyıwǵa bir doǵalaq bitum tawıp beriw shártin qoyıp qáterege baratuǵın boldı.

Kelisim berdim. Jollamaǵa pul ótkerip beretuǵın direktor da qarap qalǵan joq.

— Bunday qayırqomlıktı adamnıń adamı isleydi, — dedi ol maǵan. — Tap mına Mákeń kelgen soń qıymay otırman. Sonda da sizge bir jumıs aytayın, óytpesek sonsha puldıń obalı da bardı. Bazarkomdı tanıytuǵın shıǵarsań?!...

— Tanıwım kerek.

— Sol bazarkomǵa barıp biziń hayaldıń inilerine bir kommerciyalıq dúkan, bir gósh larek qoyıwǵa orın alıp bereseń.

— Boladı ápereyik.

Shınjırma shınjır qátere kóbeyip ketti. Bazarkom óziniń baldızına balalar baqshasınıń baslıǵı wazıypasın alıp beriwdi, Ótkirbayǵa MAZ beretuǵın avtokárxana direktorınıń qızın jumısqa alǵan bas vrach óziniń qızın kontrakt penen institutqa kirgiziwdi, institut rektorı jaqın rayonnan studentler egin egip tárbiyalaw ushın 60 gektar jer alıp beriwdi, jer beretuǵın kolxozdıń baslıǵı Belorussiyadan bir ekskavator aldırıp beriwdi ótinish etti. Endi oylap kórsem, usı ekskavatordı aytqan waqıtları taslaǵan ekenmen...

Emlewxanada bir jeti kún jatıp ózime keldim.

— Dáwirxan aǵa, endi qaytıp awırmań, — dedi bas vrach meni dárwazaǵa deyin shıǵarıp salıp. — Degen menen házirgi medicinanıń awhalın bilesiz, ózińizdey azamatlardan járdem soramasań bolmaydı.

— Baslandı! — dedim ishimnen. Ayaq qolıma qaltıratpa tiye basladı.

— Tezirek aytıń, qanday járdem kerek?

— Járdem bolǵanda at-túye emes ǵoy. Jora-joldaslarıńızǵa bir awız aytsańız pitiredi. Eki júz metr transheya bar edi, kómiletuǵın. Soǵan bir buldozer...

Arjaǵı esimde joq. Kózimdi ashsam, burınǵı palatamda jatırǵan ekenmen.